Guzek siostry Mary Joseph

W kontekście profilaktyki nowotworowej często mówi się o „najczęstszych”, „najbardziej typowych” czy „najbardziej charakterystycznych” zmianach i objawach, jakie mogą wystąpić u pacjenta z rozwijającą się chorobą nowotworową. Tym razem, chcielibyśmy opisać pewien rzadki, ale bardzo interesujący objaw, który może towarzyszyć m.in. rakowi jelita grubego, czyli guzek siostry Mary Joseph.

Guzek siostry Mary Joseph to zmiana guzkowa, która występuje w okolicy pępka (może go uwypuklać na zewnątrz) i jest objawem, a właściwie przerzutem, nowotworu pochodzącego z narządów jamy brzusznej lub miednicy. Taki guzek jest zwykle łatwy do zbadania palpacyjnie, twardy i raczej niebolesny, a towarzyszyć mu może powiększenie węzłów chłonnych, np. jamy brzusznej lub pachwinowych.

Objaw siostry Mary Joseph jest rzadko spotykany. Według danych, około 1-3% nowotworów złośliwych narządów jamy brzusznej i miednicy przerzutuje do okolic pępka. Około 35-65% nowotworów, które są „źródłem” tego guzka, stanowią nowotwory przewodu pokarmowego; głównie jest to rak jelita grubego, rak żołądka i rak trzustki. Drugą co do częstości przyczyną powstania guzka siostry Mary Joseph są nowotwory narządów miednicznych, np. rak jajnika lub macicy. Inne, rzadsze przyczyny powstania guzka to rak płuca, rak wyrostka robaczkowego czy rak dróg moczowych. Niestety, nawet w 30% przypadków można nie znaleźć nowotworu pierwotnego, który odpowiada za pojawienie się tego guzka.

Jak w ogóle powstaje ten charakterystyczny objaw? Niestety, badacze do dzisiaj mają problem z ustaleniem jak dochodzi do pojawienia się tego guzka. Prawdopodobnie rak rozprzestrzenia się za pomocą sieci naczyń krwionośnych i/lub chłonnych, a także przez ciągłość otrzewnej. Ze względu na to, że guzek siostry Mary Joseph jest oznaka choroby przerzutowej, to zwykle jego pojawienie się wiąże się ze słabym rokowaniem dla pacjenta.

Ciekawy jest nie tylko sam objaw, ale także historia jego nazwy. Siostra Mary Joseph (urodzona jako Julia Dempsey) była amerykańską pielęgniarką, która pracowała ze słynnym chirurgiem Williamem J. Mayo, jednym z założycieli znanej na cały świat Mayo Clinic. Mary Joseph pracowała z Mayo jako instrumentariuszka na przełomie XIX i XX wieku w szpitalu zbudowanym przez jej zakon. Chirurg uważał, że miała ona wybitne zdolności pomimo braku formalnego wykształcenia pielęgniarskiego, jej wiedza i wyczucie bez problemu dorównywały lekarzom. To ona zwróciła uwagę na to, że wielu pacjentów przygotowywanych do zabiegów z powodu nowotworów złośliwych z narządów jamy brzusznej i miednicy miało równocześnie zmiany guzkowe w okolicy pępka. Mayo postanowił opublikować obserwacje siostry zakonnej, a w 1949 r., po raz pierwszy opisano tę charakterystyczną zmianę właśnie jako guzek siostry Mary Joseph.