Kiedy skierować pacjenta na kolonoskopię? (Treść dla lekarzy)

Rola lekarza rodzinnego w profilaktyce i diagnostyce chorób nowotworowych w ciągu ostatnich lat niesamowicie wzrosła. Bardzo często to właśnie lekarz pierwszego kontaktu jest osobą, która wysuwa podejrzenie choroby i rozpoczyna proces diagnostyczny. Praca w POZ potrafi być jednak wyczerpująca; natłok pacjentów, brak czasu czy możliwości diagnostycznych mogą sprawić, że niekiedy „podejrzany onkologicznie pacjent” może nam umknąć. W kontekście rosnących zachorowań na raka jelita grubego, zachowanie czujności onkologicznej w stosunku do swoich pacjentów jest niezwykle istotne. Z tego względu przygotowaliśmy swoisty poradnik, przypominający najważniejsze objawy czy zjawiska, które powinny skłonić nas do skierowania pacjenta na badanie kolonoskopii.

Kolonoskopia może być badaniem zarówno profilaktycznym (dla pacjenta bezobjawowego, celem ewentualnego wykrycia zmian na wczesnym etapie, co daje większe szanse na wyleczenie), jak i diagnostycznym (dla pacjenta objawowego). W Polsce działa program badań przesiewowych w kierunku jelita grubego, z którego mogą skorzystać 2 grupy pacjentów:

• pacjenci w wieku 50-65 lat;
• pacjenci w wieku 40-49 lat, jeśli wśród ich najbliższych krewnych wykryto raka jelito grubego.

Co ważne, pacjenci zgłaszający się do programu nie mieli wykonywanej kolonoskopii w ciągu ostatnich 10 lat.

Na badania w ramach programu nie trzeba oczywiście wystawiać skierowania; pacjent musi jedynie zgłosić się do placówki realizującej kolonoskopię w ramach programu przesiewowego. Warto jednak zwracać swoim pacjentom uwagę na możliwość wykonania badania, jeśli tylko się kwalifikują, w myśl znanej zasady, że „lepiej zapobiegać jest niż leczyć”.

Jeżeli chodzi o kolonoskopię diagnostyczną, objawy alarmowe, które powinny wzbudzać naszą czujność można podzielić na „ogólne”, czyli takie, które mogą być związane z różnymi chorobami nowotworowymi oraz takie, które konkretnie kojarzą się nam ze zmianami w jelicie grubym.

W kontekście objawów ogólnych, niepokojące będą stany takie jak:

• niezamierzona utrata masy ciała;
• ogólne osłabienie, męczliwość;
• niedokrwistość w badaniach laboratoryjnych (zwykle z niedoboru żelaza);
• gorączki bez wyraźnej przyczyny.

Objawy związane z jelitem grubym i odbytem to m.in.:

• krwawienie z dolnego odcinka przewodu pokarmowego;
• zmiana rytmu wypróżnień;
• wzdęcia, uczucie przelewania w jamie brzusznej, bóle brzucha;
• uczucie pełności w jelitach czy uczucie niepełnego wypróżnienia;
• ból i/lub świąd okolicy odbytu;
• bolesne parcie na stolec, uczucie ciała obcego w odbytnicy;
• nietrzymanie gazów/stolca;
• wyczuwalny guz/węzły chłonne okolicy miednicy.

Często rak prawej połowy okrężnicy nie daje wyraźnych objawów, a krwawienie jest utajone; rak lewej połowy okrężnicy może objawiać się zmianą rytmu wypróżnień i jawnym krwawieniem. Rak odbytnicy daje poczucie pełności, ciała obcego i jawne krwawienia, a rak odbytu ból w trakcie oddawania stolca, świąd odbytu, nietrzymanie gazów/stolca i jawne krwawienia.

Warto zwracać uwagę także na historię nowotworów jelita grubego w rodzinie pacjenta, szczególnie u krewnych 1. stopnia. Opieka nad rodzinami obciążonymi genetycznie to oczywiście zupełnie odrębna kwestia, o której będziemy pisać, jednak dobrze być dociekliwym w kwestii występowania nowotworów w rodzinie.

Dla wielu pracowników ochrony zdrowia wyżej wymienione wskazówki mogą wydać się oczywiste, jednak w natłoku pracy łatwo zapomnieć o czujności onkologicznej, którą w dzisiejszych czasach powinniśmy mieć zawsze „z tyłu głowy”, czy to w kontekście badań przesiewowych czy niepokojących objawów.